Vücutta oluşan yaralar, maddi ve manevi kayıplara neden olabilen, çok ciddiye alınması gereken bir konudur. Cilt üzerinde görünen hafif kızarıklıklar bile yaranın başlangıç belirtisi olarak kabul edilebilir. En basit haliyle, doku bütünlüğünün bozulması yara olarak tanımlanabilir. Ayrıca, doku bütünlüğünün bozulduktan sonraki iyileşme sürecinde oluşan yenilenme durumuna da yara denir. Yaralanmaya yol açan çeşitli faktörler vardır. Kesici veya delici aletler nedeniyle fiziksel yaralar oluşabilir. Bunun dışında fiziksel yara oluşturabilen diğer unsurlar aşırı sıcak, aşırı soğuk ve kimyasal maddelerdir. Belli bir seviyenin üzerindeki radyasyon da cilt üzerinde yanığa benzer yaralar oluşturabilir. Sürtünme veya baskı gibi unsurlar belli bir şiddetin veya sürenin üzerinde uygulanırsa yaraların açılmasına neden olabilir. Kanın dokulara yeterinde ulaşmasını engelleyen hastalıklar (diyabet ve benzeri) nedeniyle de vücutta yaralar açılabilir. Her çeşit yaranın tedavi süreci farklıdır. Yara bakımının yapılabilmesi için öncelikle yara bölgesinin enfeksiyonlu ve ölü dokulardan, yara kabuklarından, kemik parçalarından ve yabancı cisimlerden arındırılması gerekir. Bunun için yapılan işlemlere debridman denir. Debridman, yaranın iyileşme hazırlığı için yapılır ve iyileşme için uygun ortamın hazırlanmasını sağlar.
En çok sorulan soru, yaranın üstüne ne konur veya ne sürülür gibi sorulardır. Yaranın üstüne ne konulduğu öncelikli çözüm sorusu değildir. Yaranın üstünden ne alındığı daha önceliklidir. Yaranın üstünde veya içinde bulunan dokular iyileşmenin önünde fiziki bir engel teşkil eder. Yara yüzeyinin kapanmasına neden olur. Yara üstüne uygulanan ilaçların etkisini azaltır ve emilimini engeller. Ayrıca enfeksiyon riskini arttırır. Doku hasarının gerçek durumunu görmeyi engeller. Bu durum doğru tedavinin uygulanmasını da önleyebilir. Debridman yapılarak yaranın gerçek durumunun görülebilmesi ve doğru tedavi yönteminin seçilebilmesi sağlanmalıdır.
Yaradaki kuruluk iyileşme sürecini yavaşlatabilir. Bu nedenle nem dengesinin korunması gerekir. Nemlendirici losyonlar, kremler, vazelin, nem dengeleyici yara örtüleri ve negatif basınç (VAC) cihazları yardımı ile nem dengesi korunabilir.
Yapılan araştırmalarda debridman sıklığı arttıkça iyileşme oranının arttığı ve iyileşme süresinin kısaldığı görülmüştür. Daha az debridman iyileşme süresinin uzamasına neden olmaktadır. Debridmanlar arası 2 haftadan daha uzun süren yaralar daha yavaş iyileşmektedir. Yara bakım sürecinde ne kadar sık debridman yapılırsa iyileşme süresi açısından daha iyi sonuçlar alınmaktadır. Debridman yapılmadığında yarada kötü kokular oluşabilir. Bu durum bilinci yerinde olan hastaların kendini daha kötü hissetmesine hatta tedaviyi reddetmesine neden olabilir.
Bazı durumlarda yara debridmanı büyük riskler taşır ve kesinlikle uzman kişiler tarafından yapılması gerekir. Yüz, eller, ayaklar ve genital bölge riskli alanlardır. Özellikle eklemli bölgeler söz konusuysa çok dikkat edilmelidir. Kan damarlarına, sinirlere ve tendonlara yakın olan yaralarda da bu risk vardır. Tedaviye onay veremeyecek durumda olan (bilinci kapalı ve benzeri) veya pıhtılaşma bozukluğu olan hastalarda bulunan yaralara debridman uygulanacaksa uzman hekimlerden onay alınmalıdır.
Debridmanın nasıl uygulanacağı yaranın bulunduğu konum ve derinliğine bağlı olarak değişir. Tedaviye başlamadan önce yaranın iyice analiz edilmesi gerekir. Debridmandan sonraki iyileşme tamamen doğal metotlara dayanır. Bu nedenle yavaş bir gelişme söz konusudur. Sonuçları ise kalıcıdır. Yaradaki enfeksiyon oluşumunu da engellendiği için verimli bir yöntemdir. Çoğunlukla herhangi bir yan etkisi olmaz. Bu açıdan bakıldığında herkese uygulanabilen bir yöntem olduğu söylenebilir.
Yara bakımında, debridman işleminden sonra yaranın üzerini kapatmak için kullanılan tıbbi malzemelerin kalitesi tedavi etkinliği için çok önemlidir. İyileşme sürecine etkisi büyüktür. İdeal yara bakım malzemeleri, yarayı mikrop ve yabancı maddelerden korumalı, sıcak ve nemli bir ortam oluşturmalı, sıvı kaybını önlemeli, gaz geçirgenliği sağlamalı, oluşan akıntıyı emmeli, toksik ve alerjik olmamalı, yaranın etrafına ve sağlıklı dokuya zarar vermemeli, yaradaki boşlukları tam doldurmalı, ağrıyı azaltmalı, koku oluşturmamalı, tiftiklenme ve benzeri şekilde yapısında bozulma olmamalı, estetik ve uygun fiyatlı olmalıdır. En sık kullanılan yara bakım ürünü şeffaf film örtülerdir. Bunlar genellikle temiz ve akıntısız yaraları kapatmak için kullanılır. Akıntılı yaralarda hidrokolloid, fiber, aljinat veya köpük gibi emici özelliği olan yara örtüleri tercih edilir. Yara bakım jelleri ise nemli bir ortam sağlaması için yara yüzeyine uygulanabilir. Gümüş ve iyot gibi antibakteriyel özellikli maddeler taşıyan örtüler enfekte yaralar için daha uygundur. Akıntının yara etrafına taşmaması için bariyer kremler kullanılabilir. Bazı yara bakım ürünleri yara iyileşmesinde rol oynayan kollajen veya hyalüronik asit gibi maddeler içerebilir.
Debridmanın birkaç farklı yöntemi vardır. Bunlar, cerrahi, otolitik, mekanik, enzimatik ve biyolojik debridman yöntemleridir. Her debridman yönteminin avantajları ve dezavantajları vardır. Debridman işleminde kanama olabileceğinden gerekli önlemler alınmalıdır. Uygun yönteme karar verirken hastanın durumu, yaranın özellikleri, uygulayıcının bilgi ve beceri düzeyi düşünülmelidir. Büyük bir yaranın debride edilmesi gerekiyorsa ameliyathanede anestezi işlemi uygulayarak işlem yapılmalıdır.
Cerrahi Debridman Nedir?
Bistüri, makas, küret ve benzeri cerrahi malzemenin kullanıldığı, kalın, yapışık ve sert dokuları temizlemek için uygulanan debridman yöntemidir. Özellikle diyabetik ayak yaralarında daha fazla tercih edilir. Anestezi gerektirebilir. Cerrahlar tarafından yapılmalıdır.
Otolitik Debridman Nedir?
Yara bölgesindeki hücrelerin kendi enzimleri yardımıyla zararlı dokuları uzaklaştırma işlemidir. Doğal bir tekniktir. Bu nedenle süreç yavaştır. Yarada nemli ortam sağlanırsa debridman daha hızlı gerçekleşir. Kişide enfeksiyon belirtileri görüldüğünde otolitik debridman devam ettirilmemeli ve daha hızlı bir yöntem seçilmelidir.
Mekanik Debridman Nedir?
Yarada bulunan ölü dokuları ve yabancı maddeleri fiziksel güç kullanılan araçlarla uzaklaştıran debridman yöntemidir. Hidrocerrahi, düşük frekanslı ultrason ve negatif basınç (VAC) gibi teknikler kullanılır. Hidrocerrahi, su ile yıkama esasına dayanır. Düşük frekanslı ultrason, enerji transferi sağlayarak ölü dokuların parçalanmasını sağlar. Negatif basınç (VAC) tekniği ise yara üzerine yerleştirilen bir cihazla o bölgede bulunan ölü dokuların emilerek uzaklaştırılmasını sağlar.
Enzimatik Debridman Nedir?
Bazı kimyasal ajanların kullanılmasıyla gerçekleşen ölü dokuların yaradan uzaklaştırılması işlemidir. Kullanılan enzimatik maddeler sağlıklı dokuya zarar vermez sadece yaradaki ölü dokulara etki eder.
Biyolojik Debridman Nedir?
Larva veya kurtçuk tedavisi olarak da bilinen biyolojik debridman yönteminde yarayı temizleyen canlılar kullanılır. Mekanik bir yöntemdir. Hızlıdır ve kolayca uygulanabilir.