Solunum hastalıklarının tedavisinde oksijen konsantratörü ve oksijen tüpü gibi tıbbi cihazlar kullanılabilir. Bu hastalıklar KOAH, kanser, astım, amfizem ve benzeri kronik solunum hastalıklarıdır. Ayrıca, akut solunumsal problemlerde veya acil durumlarda oksijen cihazlarından faydalanılabilir. Bu cihazlar özelliklerine göre kendi içinde kategorilere ayrılır. Evlerde, hastanelerde ve ambulanslarda kullanılabilen modelleri mevcuttur. En sık kullanılanları oksijen cihazlarıdır. Oksijen konsantratörü, içinde bulunan kompresör motor aracılığı ile ortamdaki havayı toplar. Toplanan hava cihaz içindeki moleküler elek haznelerine gider ve bu haznelerden geçerken havada bulunan azot tutulur ve oksijen gazı diğer tarafa ulaşır. Başka bir haznede biriken oksijen gazı belirli bir basınca ulaştığında maske veya kanül yardımıyla hastaya iletilir. Oksijen konsantratörleri sabit ve taşınabilir olmak üzere 2 ana kategoriye ayrılır. Diğer çeşit oksijen cihazı ise oksijen tüpüdür. Oksijen tüplerinin içinde tıbbi amaçlı kullanılan basınçlı oksijen gazı bulunur. İster oksijen konsantratörü olsun isterse oksijen tüpü olsun her iki cihazından da çıkan oksijen gazı kurudur. Doğrudan kullanıldığında kuruluk şikayeti oluşturabilir ve hastayı rahatsız edebilir. Bu sorunu önlemek için su kabı adı verilen nemlendirme kapları kullanılır. Ancak, bazı durumlarda su kaplarının kullanılması sakıncalı olabilir. Hatalı kullanım nedeniyle oluşabilen sorunlar cihazda arıza oluşmasına veya hastanın cihazı reddetmesine sebebiyet verebilir.
Oksijen cihazları solunum hastalıklarının tedavisinde kullanılan en önemli tıbbi cihazlardandır. Oksijen tüplerinde bulunan oksijen gazının yoğunluğu yaklaşık %98’dir. Oksijen konsantratörleri ise yaklaşık %90-95 yoğunlukta oksijen üretir. Cihazlardan kuru olarak çıkan oksijen gazının hastaya ulaşmadan önce nemlendirilmesi gerekir. Nemlendirilmemiş oksijen gazı boğazda ve burun içinde kuruluğa neden olabilir. Ayrıca öksürüğe ve burun içinde kanamaya sebebiyet verebilir. Kuruluk nedeniyle tıkanıklık ve nefes almada zorluk yaşanabilir. Cihazdan çıkan oksijen gazının nemlenmesi için su kabı (nemlendirme kabı) kullanılır. Oksijen cihazlarından çıkan kuru oksijen gazı kabın içindeki sudan geçerek nemlendirilir. Bu durum tedavi etkinliğini arttıran önemli bir unsurdur. Aksi halde hastada oluşabilecek şikayetler tedaviyi olumsuz etkileyebilir.
Oksijen konsantratörleri tıbbi amaçlı ve sanayi tipi olarak ikiye ayrılır. Sanayi tipi olanlar sağlığa uygun oksijen üretmediği için tedavi amaçlı olarak kullanılmaz. Tıbbi amaçlı olanlar ise sağlığa uygun oksijen gazı üretir. Bunlar kapasitelerine ve kullanım özelliklerine göre beş çeşittir:
- 3L/dk oksijen konsantratörü
- 5L/dk oksijen konsantratörü
- 10L/dk oksijen konsantratörü
- Kişisel oksijen istasyonu
- Taşınabilir oksijen konsantratörü
Tıbbi amaçlı oksijen konsantratörlerinin sabit ve taşınabilir (portatif) olmak üzere 2 çeşidi bulunur. Evlerde kullanılan modeller genelde sabit olarak adlandırılır ve ağırlığı 13-25 kg arasındadır. Taşınabilir olanların ağırlığı ise 800 gram ile 8 kilogram arasında değişir. Sabit olanlarda su kabı kullanılırken taşınabilir olanlarda kullanılmaz. Bunun sebebi, taşınabilir oksijen konsantratörlerinin boyut olarak küçük olması ve taşıma esnasında sıvı teması nedeniyle arızalanma riski oluşturmasıdır.
Oksijen tüplerinin ise alüminyum ve çelik olanları vardır. Alüminyum oksijen tüpleri, çelik oksijen tüplerine göre çok daha hafiftir. Hafif olduğu için kolayca taşınabilir. Oksijen tüpleri yapıldığı malzemeye ve içine doldurulan oksijenin litre cinsinden miktarına göre çeşitlenir. Ayrıca oksijen tüpünün başlık kısmı pin indeks veya vanalı olabilir. Alüminyum veya çelik fark etmeksizin bütün medikal tüp çeşitlerinde her tip manometre kullanılabilir. Bunun için bağlantı kısmının uyumlu olması yeterlidir. Oksijen tüplerinin içinde yüksek basınçlı gaz vardır. Bu haliyle doğrudan hastaya uygulanması mümkün değildir. Basıncın düşürülerek kullanıma uygun hale getirilmesi gerekir. Bunun için medikal tüp manometreleri kullanılır. Alüminyum tüplerde, genellikle daha hafif olduğu için pin index (pin girişli) alüminyum manometreler kullanılır. Bunlar standart manometrelere göre daha hafiftir. Alüminyum tüplerde standart manometreler kullanılmak istenirse bağlantı kısmının değiştirilmesi gerekir. Alüminyum tüp manometrelerinde, hafif olması amacıyla genellikle su kabı bulunmaz.
4 çeşit medikal tüp manometresi vardır:
- Vanalı alüminyum tüp manometresi
- Pin index alüminyum tüp manometresi
- Vanalı çelik tüp manometresi
- Pin index çelik tüp manometresi
Su kabının üzerinde maksimum ve minimum seviye şeklinde ölçeklendirme vardır. Bu ölçek içine konan sıvının miktarını belirtir. Nemlendirme kabına çok fazla su koymak da iyi değildir çok az su koymak da. Maksimum ve minimum belirtecin arasına denk gelecek şekilde saf su veya içme suyu konulmalıdır. Saf su (kaynatılmış soğutulmuş su da olabilir) kullanmak su kabının kireçlenmesini önleyerek daha uzun süre kullanım sağlar. Su kabı kireçlenirse tıkanabilir ve bu tıkanıklık hastaya oksijen gitmesini engelleyebilir. Bu durum hem hastaya hem de oksijen cihazına zarar verebilir. Kabın içine konulan su her gün değiştirilmelidir. Değiştirilmediği durumlarda suyun içinde bakteri oluşabilir ve hasta bu yüzden enfeksiyon alabilir.
Hastalar, özellikle kış aylarında oksijen kanülünden su damlacığı gelmesi konusunda şikayetçi olurlar. Bunun birkaç nedeni vardır. Öncelikle, su kabına konulan suyun seviyesi maksimum belirteci geçmemelidir. Aksi halde, oksijen gazının suyun içinden geçerken fokurdamaya sebebiyet vermesi nedeniyle kanülün içine su damlacıkları kaçabilir ve su damlacıkları oksijenle birlikte hastaya kadar ulaşabilir. Bu durum oldukça tehlikeli olabilir. Hastanın burnuna giren su damlacıkları solunum yolunu tıkayabilir ve hastanın hayatını tehlikeye atabilir. Oksijen kanülünden hastaya su damlacığı gelmesi konusundaki diğer sebep ise kaptan çıkan su buharı ile oda sıcaklığının farkıdır. Kaptan çıkan su buharı düşük oda sıcaklığında yoğunlaşır ve kanülün içinde su damlacığına dönüşebilir. Bu sorunun çözümü için oda sıcaklığının arttırılması gerekir. Oksijen kanülü içinde sıvı birikirse kanül yenisiyle değiştirilmelidir.
Kabın içine maksimum seviyenin üzerinde su konduğunda fokurdayan su kaptan dökülerek cihaza ulaşabilir. Bu durum arızaya neden olabilir. Elektronik cihazlara sıvı teması kullanıcı hatası kapsamında değerlendirildiği için cihaz garanti kapsamı dışında kalarak masrafa sebebiyet verebilir. Arıza riskini önlemek için maksimum seviye üzerinde su konulmamalıdır. Cihaz arızalandığında hastanın oksijensiz kalarak zor duruma girebileceği de unutulmamalıdır. Oksijen konsantratörlerinde sıvı temasıyla arıza oluşabilirken oksijen tüplerinde böyle bir sorun oluşmaz. Oksijenin hastaya nemli bir şekilde gidebilmesi içinse su seviyesi minimum değerin altına düşmemelidir.
Sıvı teması cihazın bozulmasına neden olabildiği gibi elektrik çarpmasına da neden olabilir. Bu nedenle oksijen konsantratörlerinin su kabıyla birlikte taşınmaması gerekir. Cihaz kullanılmadığında her ihtimale karşı nemlendirme kabı sökülmeli ve boş bir şekilde muhafaza edilmelidir.
Plastik malzemeden üretildiği için kullanım esnasında kapların zarar görme veya kırılma ihtimali vardır. Kırıldığında hava kaçağı oluşabilir ve oksijen iletimini sağlamayabilir. Ayrıca kırıldığında içinde bulunan su cihazın üzerine de dökülebilir. Acil durumlar için birkaç tane yedek su kabı bulundurmakta fayda vardır. Oldukça uygun fiyatlı ürünlerdir. Tavsiye edilen değişim süresi 1 aydır. Hem güvenlik hem de hijyen için zamanında değiştirilmesi gerekir.
Su kabı sıcak su ile yıkanmamalıdır. Plastik olduğu için deforme olabilir. Ayrıca kimyasal maddeler ile temizlenmemelidir. Kimyasal maddeler kalıntı bırakabilir ve zararlı maddeler solunum yoluyla vücuda alınabilir. Bu durum akciğerler başta olmak üzere organlarda tahribata sebebiyet verebilir. Mevcut hastalıkları daha kötü duruma getirebilir.
Kireçlenmeyi önlemek ve hijyen sağlamak için elma sirkesiyle temizlik yapılabilir. Su kaplarının içinde oksijeni ileten ince bir hortum vardır. Bu hortum delici olmayan cisimlerle temizlenebilir.
Oksijen konsantratörü veya oksijen tüpü fark etmeksizin her oksijen cihazı, mekanik ventilatör ile birlikte kullanılıyorsa nemlendirme kabına su konmamalıdır. Kabın içi tamamen kuru olmalıdır. Aksi halde mekanik ventilatörün içine sıvı kaçabilir ve bu durum arızaya sebebiyet verebilir.
Farklı ölçüde ve tasarımda üretilmiş nemlendirme kapları vardır. Her su kabı her oksijen cihazına uyumlu olmayabilir. Bu nedenle cihaza uyumlu olan modelin bulunması ve tedarik edilmesi gerekir. Bazı cihazların yedek parçaları artık üretilmediği için bu cihazlara uyumlu su kabı bulmak da oldukça zordur. Böyle bir durumda uygun ölçülerde muadil ürünler tercih edilebilir.
Cihaz çalıştırıldığında kap içindeki su fokurduyorsa bu durum cihazın faal olduğunu gösterir. Su kabının üzerinde bulunan çıkışa hastaya oksijen verilmesini sağlayan kanül takılmalıdır. Oksijen kanülünde hava çıkışı yoksa ya su kabının alt bölümündeki hazne yerine tam oturmamıştır ya da kanül tıkanmıştır. Kanül, yerine tam oturmadığında da tıkanma oluşabilir. Kanülden hava çıkışının olup olmadığını test etmek için kanül üzerindeki hava çıkış yerini bir bardak suyun içine daldırın, su içinde hava kabarcığı oluşuyorsa kanülden hava çıkıyor demektir.
Herhangi bir tıkanıklık durumunda su kabı üzerindeki tahliye sibobu açılarak biriken havayı dışarı atar ve bu esnada ıslık sesiyle uyarı verir. Böyle bir durumda hem cihaz hem su kabı hem de oksijen kanülü kontrol edilmelidir. Tıkanıklık devam ediyorsa su kabı ve oksijen kanülü yenisiyle değiştirilmelidir.