Uykuda yaşanan solunum problemleri sağlığı çok ciddi derecede etkileyebilir ve kişinin yaşam kalitesini düşürebilir. Bu durum diğer birçok hastalığın da temelini oluşturabilir. Özellikle uyku apnesinin, yaşamsal fonksiyonları etkileyen diğer bazı hastalıkların ortaya çıkmasına neden olduğu bilinmektedir. Uyku apnesi, sadece apne olarak da bilinir, uyku esnasındaki solunum durmalarından kaynaklanan ve uyku düzeninin bozulmasına sebep olan önemli bir hastalıktır. Bu hastalık, en basit haliyle “solunumun uykudayken en az 10 saniye süreyle durması” şeklinde tanımlanabilir. Böylesine ciddi bir hastalığın PAP cihazlarıyla tedavisi mevcuttur. PAP cihazları, pozitif yönlü solunum yolu basıncı üretir. Bu sayede üst solunum yolunun sürekli olarak açık kalmasına destek olur. Solunum durmalarını önlemeyi amaçlar. PAP cihazı çeşitlerinden olan CPAP ve OTOCPAP cihazları bir seviyelidir. BPAP ve BPAP ST gibi daha gelişmiş sistemlerle çalışan cihazlar ise iki seviyelidir. İki seviyeli cihazlarda IPAP ve EPAP basınç parametreleriyle birlikte solunumun zaman parametreleri de ayarlanabilir, bunlar bir seviyeli cihazlarda mevcut değildir. Bir ve iki seviyeli cihazların en önemli farkı bu şekilde belirtilebilir. Bir seviyeli olan CPAP ve OTOCPAP cihazları birbiriyle karşılaştırıldığında ise yapısal olarak benzeyen ama teknik olarak farklılıkları olan cihazlar olduğu görülür. Bu farklar, hastalığın durumuna göre tedavi sürecinde kullanılacak cihaz tipinin değişiklik göstermesine neden olur.
Uyku apnesi çeşitleri olan bir hastalıktır. Her çeşidi farklı sebeplerle ortaya çıkabilir. Basit horlama veya üst solunum yolu direnç sendromu gibi rahatsızlıkların ilerlemesiyle bile uyku apnesi oluşabilir. Uyku apnesinin çeşitleri OSAS, CSAS ve MSAS olarak belirtilebilir:
- OSAS = Obstructive sleep apnea syndrome = Tıkayıcı uyku apnesi sendromu
- CSAS = Central sleep apnea syndrome = Merkezi uyku apnesi sendromu
- MSAS = Mixed sleep apnea syndrome = Bileşik uyku apnesi sendromu
PAP cihazları genellikle uyku apnesi gibi solunum hastalıklarının tedavisinde kullanılır. KOAH gibi akciğer hastalıklarının tedavi sürecinde de PAP cihazı çeşidi olan iki seviyeli BPAP ve BPAP ST cihazları tercih edilir. Özellikle uyku apnesinin cihazla tedavisinde tedavinin şekli, hastanın uyku test (PSG) sonuçlarına, apne çeşidine ve kilo gibi etkenlere göre değişkenlik gösterebilir. Kişide uyku apnesiyle birlikte farklı solunum hastalıkları da mevcutsa CPAP ve OTOCPAP cihazlarının dışında BPAP veya BPAP ST cihazları da kullanılabilir. Ek oksijen desteği için ise oksijen tüpü veya oksijen konsantratörü tercih edilebilir.
Özellikle CPAP ve OTOCPAP cihazlarının arasındaki farklardan bahsetmek gerekirse en önemli fark olarak CPAP cihazlarına tek bir basınç parametresi kaydedilirken, OTOCPAP cihazlarına alt ve üst limit olmak üzere 2 farklı basınç parametresi kaydedilir. Solunum durması anında tedavi için gereken basınç seviyesi değişken ise OTOCPAP cihazı tercih edilir. Bu cihazların sadece farkları değil benzerlikleri de çok önemlidir. Her iki cihaz da tek yönlü pozitif solunum yolu basıncı üretir. Ayrıca, bir seviyeli solunum yolu basıncı uygular. Bu özellikleriyle iki seviyeli solunum yolu basıncı uygulayan BPAP cihazlarından ayrılır. BPAP’larda kişi nefes alırken IPAP, nefes verirken ise EPAP basıncı cihaz tarafından uygulanır. CPAP ve OTOCPAP cihazlarında ise hastanın nefes alıp vermesi fark etmeksizin sürekli olarak tek seviyeli basınç uygulanır.
OTOCPAP cihazlarıyla BPAP cihazları bazı durumlarda birbiriyle karıştırılabilir. İkisi de pozitif yönlü solunum yolu basıncı uyguladığı için ve 2 farklı basınç parametresi cihazlara kayıt edildiği için aynı özellikte cihazlar sanılabilir. Ancak, cihazlara kaydedilen basınç parametreleri farklıdır. BPAP türevlerinde hasta nefes alırken uygulanacak IPAP ve hasta nefes verirken uygulanacak EPAP basınçları cihazlara kaydedilirken, OTOCPAP’larda ise hastaya uygulanacak basıncın alt ve üst limitleri cihazlara kaydedilir. OTOCPAP kullanan hastalar nefes alırken ve verirken aynı solunum yolu basıncına maruz bırakılır. Cihazlar alt ve üst limit aralığındaki tedavi basıncını uygular. Alt limitin altına düşmez, üst limitin üstüne çıkmaz. Hekimlerin belirlediği bu limitlerin dışındaki uygulamalar hastalığı daha fazla tetikleyebilir ve daha fazla uyku apnesine neden olabilir.
Basınç ve diğer parametrelerle ilgili aşağıdaki listedeki gibi bir örnek verilebilir:
CPAP Cihazı
- Tedavi basıncı: 7 cmH2O
OTOCPAP Cihazı
- Tedavi basıncı: 4-14 cmH2O aralığı
BPAP Cihazı
- IPAP: 15 cmH2O
- EPAP: 5 cmH2O
BPAP ST Cihazı
- IPAP: 14 cmH2O
- EPAP: 6 cmH2O
- I/E: 1/2
- Frekans: 14 bpm
PAP cihazlarının hepsinde yüksek tedavi basıncının başlangıçta kullanıcıyı rahatsız etmemesi için süreli bir şekilde çalışan, açılıp kapatılabilir şekilde basınç yükseltme özelliği vardır. Bu sayede cihaz, önce düşük basınçta başlar ve ayarlanan sürede maksimum basınca kadar çıkar. Cihazın hastayla uyumunu sağlayan bir özelliktir. Tedaviye alışmayı kolaylaştırır. Hastanın uykuya dalma sürecinde yüksek basınca maruz kalarak rahatsız olmasını önler.
Maske olarak nazal (burun) ve ora-nazal (ağız-burun) tüm çeşitler PAP cihazlarıyla kullanılabilir. Maske tercihi hastanın ihtiyaçları ve hekimin önerileriyle belirlenmelidir. Farklı maske tipi tercih edilecekse öncelikle hekime danışmakta fayda vardır. Maskeler gibi solunum devreleri (hortumları) de standart ölçülerdedir ve her cihaza uyumludur. Bazı cihazlarda sensörlü solunum devresi kullanılması gerekir. Bu, tedarik aşamasında dikkat edilmesi gereken önemli bir konudur. Sensörlü solunum devresi ile kullanılan bir cihaz sensörsüz solunum devresi ile kullanılırsa doğru şekilde çalışmayacaktır.
Cihazların hepsinde dahili veya harici ısıtıcı nemlendirici ünitesi kullanılabilir. Bazı PAP cihazlarında dahili olarak eklenebilen nemlendirici modülü olmayabilir. Bu cihazlar ısıtıcı nemlendiriciyle kullanılmak istenirse harici olarak eklenebilen modüller mevcuttur. Aynı durum cihaz bataryası için de geçerlidir. Isıtıcı nemlendirici modülünde olduğu gibi dahili veya harici bataryalarla kullanılabilen PAP cihazları mevcuttur.
OTOCPAP cihazları ilk çalıştırıldığında, rampa ayarı mevcut değilse, cihaza tanımlanmış olan en alt limitten başlar. Hastanın solunum ihtiyaçlarını sürekli olarak analiz ederek gerektiği anda küçük basınç artışları yaparak solunum yolunun sürekli açık olmasını sağlar. Hastada solunum problemi yaşanmadığında basıncı azaltarak en alt limite kadar indirir. Bu şekilde uyku esnasında ihtiyaç olan solunum yolu basıncını alt ve üst limit aralığında uygular. Basınç artışları ve azalışları kademeler halinde 0,5 cmH2O (mbar) kadar olur. Daha yüksek seviyede olursa hasta uyanabilir veya uyku apnesi tetiklenebilir. Tedavinin amacı dışına çıkmaması için basınç değişimleri çok küçük miktarda uygulanır.
CPAP’larda ise cihaz çalıştırıldığında, rampa ayarı mevcut değilse, doğrudan tedavi basıncı uygulanır. Uyku boyunca aynı basınç devam eder. Herhangi bir artış ve azalış söz konusu olmaz.
Piyasada bulunabilen solunum cihazlarının çoğunda hafıza özelliği vardır. Özel yazılım vasıtasıyla cihazların kullanım verileri alınarak rapor halinde hekime sunulabilir. Böylece tedavinin geleceği daha kolay planlanabilir. Hem hekimin hastayı değerlendirmesi hem de hastanın tedavisini takip edebilmesi açısından çok önemli bir özelliktir. OTOCPAP’ların hepsinde bu özellik bulunmasına rağmen bazı CPAP modellerinde hafıza özelliği mevcut değildir. Cihaz tedarik ederken buna dikkat etmek gerekir.
OTOCPAP’lar sensör, yazılım ve algoritma bakımından CPAP’lardan daha gelişmiş cihazlardır. OTOCPAP cihazlarının hafızasından alınan raporlar CPAP’lardan alınanlara göre çok daha detaylıdır. Tüm OTOCPAP’ların ekranından en son uyku seanslarına ait özet bilgilere (AHI, uyku süresi, maskedeki kaçak miktarı, ortalama basınç ve benzeri) erişmek mümkündür. CPAP’ların çoğunda bu özellik yoktur. Varsa bile çok kısıtlı bilgi içerir.
Tüm PAP çeşitleri hekim önerisiyle kullanılması gereken tıbbi cihazlardır. Hastanın tıbbi gereksinimleri ve konforu gözetilmelidir. Bu cihazlarla uygulanan tedavinin uzun soluklu bir süreç olduğu unutulmamalıdır. Yapılan testlerden sonra hekim tarafından önerilen cihaz tipi kullanılmalıdır. Farklı bir model tercih edilmemelidir. Örneğin, hastanın tedavisi için gereken cihaz OTOCPAP ise CPAP cihazının kullanımı uygun değildir. Aynı durum tam tersi için de geçerlidir. CPAP kullanması gereken bir kişinin OTOCPAP kullanması uygun değildir. Aksesuarlar da cihazlar kadar önemlidir. Hastanın ihtiyaçları belirlendikten sonra tercih edilmelidir. Hatalı tercihler tedavi sürecini olumsuz etkileyebilir.
OTOCPAP cihazlarını otomatik vitesli bir araba gibi tanımlayanlar vardır. Bu kısmen doğrudur ancak sabit basınçlı şekilde CPAP kullanması gereken bir hastanın değişken basınçlı OTOCPAP cihazı kullanması uygun değildir. Bazı hastalarda değişken basınç, daha çok uyku apnesine ve farklı solunumsal problemlere yol açabilmektedir. Bu nedenle OTOCPAP cihazı kullanması gereken hastalar OTOCPAP, CPAP cihazı kullanması gereken hastalar ise CPAP kullanmalıdır. Eğer özellikleri nedeniyle farklı bir model tercih edilmesi gerekiyorsa hastanın ihtiyacı olan solunum modu ayarlanarak kullanılmalıdır. Hastanın CPAP kullanması gerekiyorsa ve hafıza özelliği nedeniyle OTOCPAP veya BPAP cihazı tercih edilecekse cihazlar CPAP moduna ayarlanmalıdır.