Apne, Hipopne ve Hiperpnenin Uyku Apnesiyle İlgisi Nedir?

İngilizcesi “obstructive sleep apnea syndrome” (OSAS) ve Türkçesi “tıkayıcı uyku apnesi sendromu” (TUAS) olan, kısaca uyku apnesi veya apne hastalığı olarak bilinen hastalık, uyku sırasındaki solunum sıkıntılarından kaynaklanan ve uyku düzeninin bozulmasına sebep olan hayati bir solunum rahatsızlığıdır. Uyku apnesi sendromu, uyku esnasında hava akımının en az 10 saniye süreyle durması şeklinde tanımlanır. Solunum duraklamaları sonucunda kandaki oksijen miktarı azalır ve karbondioksit miktarı artar. Uykuyla ilgili hastalıkların en çok görüleni insomnia (uykusuzluk) olsa da son dönemde en çok bilineni uyku apnesi sendromu olmuştur. Uyku apnesi, birkaç farklı rahatsızlığın birlikte etki etmesiyle oluşan solunumsal bir sendrom hastalığıdır. Tıbbi teşhis için uyku esnasında birçok parametrenin ölçüldüğü bir test yapılır. Bu teste polisomnografi (PSG) denir. Sadece uyku apnesi için değil diğer solunumsal hastalıkların da teşhis edilebilmesi ve tedavi süreçlerinin planlanabilmesi için apne, hipopne ve hiperpne gibi bazı parametreler çok önemlidir. Bunlar solunumsal parametrelerdir ve birbirlerinden farklı durumları ifade eder. Uyku apnesi sendromunun ise farklı çeşitleri vardır ve hangisinin olduğu polisomnografi esnasındaki parametrelere göre belirlenir.

Sendrom Nedir?

Birbirleriyle ilişkisiz gibi görünen, ancak bir araya geldiklerinde tek bir hastalık olarak kendisini gösteren şikayetler ve bulgular bütününe sendrom adı verilir.

Uyku Apnesi Çeşitleri Nelerdir?

  • Tıkayıcı uyku apnesi sendromu
  • Merkezi uyku apnesi sendromu
  • Bileşik uyku apnesi sendromu

Tıkayıcı Uyku Apnesi Sendromu Nedir?

Üst solunum yolundaki kasların ve diğer dokuların gevşemesiyle solunum yolu daralır ve horlama oluşur. Bazı durumlarda gevşeyen kaslar solunum yolunu tamamen kapatır ve soluk alıp verme durur. Bu kaslar dil, küçük dil, yutak ve damağa aittir. Bu apne türüne tıkayıcı veya obstrüktif uyku apnesi sendromu adı verilir.

Tıkanma nedeniyle kandaki oksijen miktarı azalır. Beyin bu oksijen eksikliğini algılar ve uyku derinliğini azaltarak solunumun tekrar eski hale gelmesini sağlar. Bu nedenle kişi, kaliteli bir uyku uyuyamaz.

Tıkayıcı uyku apnesi esnasında toraksta (göğüste) ve abdomende (karında) solunum eforu gözlenir. Kişinin bedeni fiziksel olarak nefes alma eforu sergiler ancak tıkanıklık nedeniyle solunum gerçekleşemez.

Merkezi Uyku Apnesi Sendromu Nedir?

Merkezi sinir sisteminin solunumla ilgili kaslara doğru sinyal göndermemesi veya kasların gelen sinyallere doğru tepkiler vermemesi nedeni ile yaşanan solunumun durması rahatsızlığına merkezi veya santral uyku apnesi sendromu denir.

Santral uyku apnesi yaşayan kişilerde kandaki oksijen oranı azalır ve hasta uyanır. Hastalar, uyanma veya yarı uyanıklık (arousal) dönemini tıkayıcı uyku apnesi olan kişilerden daha fazla hatırlarlar.

Tıkayıcı uyku apnesi esnasında toraksta (göğüste) ve abdomende (karında) solunum eforu gözlense de merkezi uyku apnesi esnasında solunum eforu gözlenmez. Bir tıkanıklık olsa da olmasa da kişinin bedeni fiziksel olarak nefes alma çabası sergilemez. Merkezi uyku apnesi için yapılan testlerde “RERA” yani toraks ve abdomen hareketlerinin ölçümleri çok önemli bir rol oynar.

Santral uyku apnesi (CSAS) tıkayıcı uyku apnesine göre daha az görülür. Kendi içinde sınıflandırılabilir. Primer santral uyku apnesi, Cheyne-Stokes solunumuna bağlı santral uyku apnesi ve benzeri birkaç çeşidi vardır. Ayrıca bunların tedavi yöntemleri de farklılık gösterir.

Genellikle PAP (positive airway pressure) tedavisi uygulanır. Özellikle, PAP cihazlarından olan ASV adı verilen solunum cihazlarının kullanılması önerilir. Cihaz çeşidi ve parametreler bir hekim tarafından belirlenmeli ve hasta, doktorun belirlediği şekilde cihazı kullanmalıdır. Bunun dışında farklı tedavi yöntemleri de vardır. Santral uyku apnesinin tedavi yöntemleri şu şekilde listelenebilir:

  • Oksijen tedavisi
  • Karbondioksit inhalasyonu
  • Solunum stimülanları
  • PAP tedavisi
  • Frenik sinir stimülasyonu
  • Kardiyak müdahaleler

Bunlardan hangisinin ne şekilde uygulanacağı hastalığın durumuna göre hekimler tarafından belirlenir.

Bileşik Uyku Apnesi Sendromu Nedir?

Bileşik (kompleks veya mixed) uyku apnesi sendromu olan hastalarda hem tıkayıcı hem de merkezi uyku apnesi bir arada görülür. Bu tip hastalarda genellikle tıkayıcı uyku apnesi belirtileri mevcuttur. Tıkayıcı uyku apnesi tedavi edilse bile bu sefer de merkezi uyku apnesi belirtileri ortaya çıkar. Solunum durması esnasında ise rahatsızlık genellikle santral (merkezi) apne olarak başlar sonrasında tıkayıcı apne olarak devam eder.

image

Apne Nedir?

Solunum geçici olarak durmasına apne adı verilir. Solunumun geçici olarak durması özellikle uyku esnasında yaşanıyorsa buna da uyku apnesi denir. Bir tıkanıklık veya sinir sisteminin kasları kontrol edememesi nedeniyle oluşabilir.

Hipopne Nedir?

Uyku apnesinin değerlendirilmesinde sadece solunumun durması (apne) değil bunun yanında hipopne dediğimiz solunumun azalması da çok önemlidir.

Solunum akışının normal değerinin %50’sinin altına düşmesine hipopne denir. Uyku apnesi sendromu değerlendirilirken sadece apneler değil aynı zamanda hipopneler de hesaba katılmaktadır.

Uyku esnasında yapılabilen polisomnografi testiyle hastanın solunumsal sıkıntıları tespit edilebilir. Bunun için en az 4 saatlik bir ölçüm gerekir. Çıkan sonuçlar doğrultusunda apne ve hipopne sayıları belirlenir.

Kişi 1 saat içerisinde toplam beşten fazla kez apne ve hipopne yaşadıysa bu kişiye uyku apnesi tanısı konulabilir. Tanı koymada yardımcı olan en önemli parametre apne hipopne indeksidir, kısaca AHI diye belirtilir. Polisomnografi sonucunda hastayla ilgili birçok parametre ortaya çıkar. Apne hipopne indeksi (AHI) de bu parametrelerden biridir.

Apne ve hipopne sayılarının toplamının, kişinin uyku saatine bölünmesi ile AHI değeri elde edilir. Böylece 1 saatteki AHI ortaya çıkar. Örneğin, teste giren kişi 6 saat uyumuş olsun ve uyku esnasındaki apnelerin ve hipopneleri toplamı da 450 olsun, 450/6 şeklinde hesaplama yapılırsa AHI değeri 75 olur. Bu parametreye bakarak kişide hangi seviyede uyku apnesi olduğu tespit edilebilir ve uygun tedaviye başlanabilir.

Hiperpne Nedir?

Solunumun durmasına apne, solunum derinliğinin azalmasına hipopne ve solunum derinliğinin artmasına da hiperpne denir. Hiperpne derin ve hızlı solunumu ifade eder.

Solunum derinliği önce giderek artıyorsa daha sonra giderek azalıyorsa ve sonunda duruyorsa ve bu solunumsal döngü tekrarlanıyorsa buna Cheyne-Stokes solunumu denir. Kalp yetersizliği hastalarında sıkça Cheyne-Stokes solunumu ve santral uyku apne sendromu görülebilir. Bu tip hastaların tedavilerinde kullanılan BPAP cihazlarının değişken basınç ihtiyacını karşılayabilmesi gerekir.

Gereksiz yere uygulanacak yüksek basınç daha çok apneye sebebiyet verebilir. Bu nedenle hastanın ihtiyaç duyduğu basınç cihaz tarafından en düşük seviyede uygulanmalıdır. Bunu sağlayabilen BPAP cihazı ise ASV (adaptif servo ventilasyon) adı verilen cihazdır.

Uyku Apnesinin Belirtileri Nelerdir?

Yüksek tansiyon, horlama, yorgunluk, aşırı sinirlilik, depresyon, unutkanlık, konsantrasyon bozukluğu, sabah baş ağrısı, kontrol edilemeyen şişmanlama, uykuda terleme, sık idrara çıkma, mide yanması gibi sorunlar uyku apnesinin belirtileridir.

Hastanın ve çevresindekilerin yaşamını çok ciddi şekilde etkilediği için hastalığın tedavi edilmesi gerekir. Bunun için farklı tedavi yöntemleri olsa da en etkili olanı PAP cihazı adı verilen solunum cihazlarının kullanımıdır. Uyku apnesi tedavisinde kullanılan PAP cihazları şunlardır:

  • CPAP Cihazı
  • OTOCPAP Cihazı
  • BPAP Cihazı
  • BPAP ST Cihazı
  • BPAP ST AVAPS Cihazı
  • OTOBPAP Cihazı
  • ASV Cihazı

Yukarıda belirtilen tüm cihazlar aslında birer CPAP cihazıdır. Cihazların çalışma fonksiyonları ve iç donanımları farklılık gösterse de yaptığı işler benzerdir, ancak bu cihazların her biri farklı solunumsal parametrelerle çalışmaktadır. Hastalığa ve tedavi şekline göre cihaz çeşidi ve parametreler değişkenlik gösterir.

Uyku apnesi hastalarına BPAP çeşitleri 4 durumda önerilebilir:

  • Obeziteye bağlı hipoventilasyon durumunda
  • KOAH gibi akciğer kaynaklı bir hastalık olduğunda
  • CPAP ve OTOCPAP cihazlarına uyum sağlayamayan hastalarda
  • Cheyne-Stokes solunumu veya santral uyku apnesi olan hastalarda

Uyku Apnesinin Sonuçları Nelerdir?

Uyku apnesi tedavi edilmezse ölümle sonuçlanabilir. Kalp ritminin bozulması, kalp krizi, kalp büyümesi, yüksek tansiyon, felç, cinsel isteksizlik, obezite, damar tıkanıklığı, iç organlarda yağlanma, iş veriminde azalma, sosyal yaşantıda problemler, trafik kazaları, depresyon, ağız kuruluğu, baş ağrısı, çocuklarda hiperaktivite, insülin direnci, pulmoner hipertansiyon, gerginlik, aşırı stres gibi sayısız sorunlara yol açabilir.

Yapılan araştırmalara göre uyku apnesi hastalığının trafik kazası riskini 8 kat arttırdığı belirlenmiştir. Bu risk 100 promil alkollü birisiyle eşdeğerdedir. Araştırmalarda, horlamanın kalp krizi riskini 4 kat, uyku apnesinin ise kalp krizi riskini 10 kat arttırdığı ortaya çıkmıştır.

Uyku Apnesinin Toplumdaki Dağılımı Nasıldır?

Uzmanlar, kadınların %2’sinde ve erkeklerin %4’ünde uyku apnesi görüldüğünü belirtmektedir. Bu oranlar hastalığın astım ve diyabetten daha yaygın olduğunu göstermektedir.

Hekim Raporundaki Detaylar Nelerdir?

Uyku apnesi şikayetiyle hastaneye başvuran kişi 1 veya 2 gece uyku laboratuvarında misafir edilir.

Test sonucunda ortaya çıkan parametreleri bir uyku doktoru veya nörolog inceler. Hastanın tedavisi için gerekli cihazı ve basınç değerlerini rapor ve reçete halinde hazırlar. Bu rapor birden çok hekimin imzasının olduğu heyet raporu (sağlık kurulu raporu) veya tek bir doktorun imzaladığı tek hekim raporu olabilir.

Raporda hastanın uyku laboratuvarında test edildiği geceki parametreler yazılıdır. Bu rapor titrasyon testi sonuçlarına bakılarak hazırlanır. Raporun sonuç bölümünde hastanın hangi cihazı hangi parametrelerle kullanacağı hekim tarafından belirtilir.

Solunum cihazlarıyla uygulanan tedavinin amacı horlamaları, arousalları, apneleri, hipopneleri ve oksijen eksikliğini ortadan kaldırmaktır.

Yorumlar

Kanan - 27 Nisan 2016 15:38
Merhabalar uyku apseni için cihazlarınız olduğunu biliyorum. Çeşitli masketli aparatlar ile solunumda yardımcı olan ürünleriniz var. Peki benim gibi horlama sorunu olan fakat ameliyattan korkan hastalar için cihazlarınız var mı? Açıkçası ben ameliyat olmak yerine cihazlar ile uyumaya razıyım. Eşim de bu horlama sorunundan şikayetçi. Acaba geçmesine yardımcı olur mu bu tarz solunum cihazları. Yada en azın sıkıntımı ortadan kaldırsın bu bile yeter.

Celil Çağlar ÖZLÜ - 28 Nisan 2016 09:12
Kanan, merhaba. Cihazla tedavi mümkünse ameliyat olmanızı tavsiye etmem. Öncelikle uyku doktoruna başvurmanız ve gerekli tetkikleri yaptırmanız gerekiyor. Solunum cihazları rapor ile kullanılabilen tıbbi cihazlardır. Uyku merkezinde size yapacakları testler ile cihaza olan ihtiyacınızı tespit edebilirler. Sonrasında hekim detayları size bildirecektir. En kısa sürede uyku merkezine başvurmanızı öneriyorum.



Cihat - 4 Mayıs 2017 17:39
son dönemlerde ciddi anlamda unutkanlık problemleri yaşamaya başladım bir dönem uyku apnesi için tedavi gördüm. Sonra cihazı doktora sormadan kullanmayı bıraktım. Yaklaşım 5-6 aydır kendimi oldukça iyi hissediyordum. Bu bir haftadır yine bir sıkıntı yaşamaya başlattı. Acaba kafama göre tekrar başlasam cihazı kullanmaya iyi gelir mi?Yoksa yeniden doktora mı gitmeliyim? Bu rahatsızlık için kilo vermemi söyledi doktor beceremedim o işi sanırım o yüzden tekrar yaşıyorum bunu.

Celil Çağlar ÖZLÜ - 5 Mayıs 2017 16:37
Cihat, merhaba. Cihazı her uykuda kullanmanız gerekiyor. Size tavsiyem cihazınızı hemen kullanmaya başlayın. Sonrasında en kısa sürede doktorunuza başvurun ve şikayetlerinizi belirtin. Bunun dışında 6 ayda bir rutin kontrole gitmenizde fayda var.



Ulaş - 16 Mayıs 2017 08:22
Cihat Kardeşim kesinlikle kafana göre cihaz kullanmaya kalkma yine git bir görün sen doktoruna dostum. Belki başka bir durum vardır. Allah korusunda da tabi ki bu tarz işleri böyle ebcep hesabı ile yaparsan başına iş alırsın benden söylemesi. Ben de uyku apnesi sorunu yaşadım zamanında tedavimi oldum şimdi mis gibiyim. Sporumu yapıyorum falan hiç sorunum kalmadı. Allah sana da şifa versin kardeşim benim. Ama sakın imal etme bu hastalık kesinlikle şakaya gelmiyor. Oldukça tehlikeli olabiliyor.

Celil Çağlar ÖZLÜ - 17 Mayıs 2017 13:10
Ulaş, merhaba. Öneriniz için teşekkür ederim.



gülferiye sürücü - 8 Ekim 2018 18:07
merhabalar ben uyku apnsi icin cihaz kullaniyorum malulen emeklilik icin uyku apnesinin rapor orani ne kadar. g47.3 tanida yazan

Celil Çağlar ÖZLÜ - 9 Ekim 2018 23:07
Gülferiye Sürücü, merhaba. Malulen emeklilik konusunda net bilgiyi ancak SGK’dan alabilirsiniz. Bizim vereceğimiz bilgiler yeterli olmayabilir. Uyku hastalıklarının rapora yüzde kaç etki edeceği konusunda bazı bilgiler paylaşabilirim:

  1. İnsomniler (Uyarlanmış insomni, psikofizyolojik insomni, paradoksal insomni, idiyopatik insomni, mental bozukluğa bağlı insomni, yetersiz uyku hijyenine bağlı insomni, çocukluk çağının davranışsal insomnisi): %10

  2. Uykuda solunum bozuklukları (Santral uyku apne sendromu, obstrüktif uyku apne sendromu, uykuda hipoventilasyon ve hipoksemik sendromlar) (Bu grup hastalıkların tanısı için polisomnografi tetkiki yapılmalıdır): %35

  3. Hipersomniler (Narkolepsi sendromu, rekürren hipersomni, idiyopatik hipersomni) (Bu grup hastalıkların tanısı için polisomnografi tetkiki yapılmalıdır): % 35

  4. Sirkadiyen uyku-uyanıklık ritim bozuklukları (Gecikmiş uyku fazı sendromu, erken uyku fazı sendromu, düzensiz uyku-uyanıklık ritmi, serbest ritim bozukluğu, jet-lag, vardiyalı çalışmaya bağlı ritim bozukluğu): %10

  5. Parasomniler (Konfüzyonel uyanma, uykuda yürüme, gece terörü, uyku paralizisi, kabus bozukluğu, uykuda dissosiyatif bozukluk, enürezis, inleme, patlayan baş sendromu, hipnagojik veya hipnopompik halüsinasyon, uykuda yeme-içme sendromu): %10

  6. REM uykusu davranış bozukluğu (Bu hastalığın tanısı için polisomnografi tetkiki yapılmalıdır): %35

  7. Uykuda hareket bozuklukları (Huzursuz bacak sendromu, uykuda periyodik hareket bozukluğu, uyku ile ilişkili bacak krampları, bruksizm, uykuda ritmik hareket bozukluğu): %10



Birol Dizdar - 30 Kasım 2021 15:27
Celil bey hastalara gerekli açıklamalarda bulunmuş. Çok da iyi olmuş. 15 yıldır uyku konusunda belki de hiçbir hastanın başından geçmemiş olaylar sonucunda bu konuda çok bilgi ve deneyim elde ettim. Bu nedenle uyku apne sorunu olan kişilere yardım etmek istiyorum. Faydalı olablirsem çok mutluluk duyacağım. Facebook sitesinde takma adla çok kişiye faydamın dokunduğunu zannediyorum. Mail adresim [email protected] beni arasanız faydalı olacağıma inanıyorum.