Hasta Hakları ve Tedavi Süreci İlişkisi Neden Önemlidir?

Sağlık hizmetleri geçmişten günümüze hem teknolojik hem de akademik açıdan hızlı bir gelişim göstererek standartlara ulaşma noktasına gelmiştir. Sağlık hizmetlerinin tarihsel geçmişine bakıldığında hizmet sunma biçimi olarak mistik dönem, polifarmasi dönemi ve etiyolojik dönemden sonra günümüzde ve yakın geçmişimizde çağdaş dönem sürmektedir. Çağdaş dönem sağlık hizmetlerinin temel ilkesi sağlığın korunmasıdır. Bu yaklaşımda bireyin sağlığı önemsendiği kadar toplumun sağlığı da önemsenir. Hizmet çeşidi ve hizmet verilen kitle büyüdükçe beklentiler de büyür. Sağlık sisteminin selameti için sınırlar iyi çizilmelidir. Burada devreye hasta hakları girer. Sağlık hizmeti sunan kurumlar, kuruluşlar ve bireylerin hakları olduğu gibi sağlık hizmeti alanların da hakları vardır. Bunları bilerek hareket etmek her iki taraf için de çok önemlidir. Böylece oluşabilecek birçok sorun önlenebilir. İhtiyaç duyulan hizmetler kaliteli ve hızlı bir şekilde sağlanabilir. Aksi halde maalesef şiddete varan eylemlerle dahi karşılaşılabilmektedir.

Çağdaş Dönem Tedavi Süreci Ne Sağlar?

Ülkemizde teorik olarak en güncel tedavi yöntemlerine uyum sağlanmıştır. Anayasal haklar çerçevesinde, kanunlarla ve yönetmeliklerle bu süreçler düzenlenmiştir. Güncel uygulamalar da hala geliştirilmektedir. Çağdaş dönem kriterleri kağıt üzerinde oldukça iyi bir şekilde düzenlenmiştir. Gel gelelim uygulama konusunda sıkıntılar yaşanmaktadır. Yaşanan sıkıntıların sebepleri de bellidir. İnsanların, hakkını ve hukukunu bilmiyor oluşu sorunların yaşanmasının en önemli sebeplerindendir.

Çağdaş dönem kriterlerini esas alan anlayış biyolojik, sosyal ve fiziki etkenlerin farkında olarak hareket etmeyi sağlar. Sağlık sistemi buna göre şekillenir. Sürekli değişen dünya düzenine ayak uydurmak gerekir. Olası problemler öngörülerek sağlık hizmetlerinde güncelleme yapılmalıdır. Bu süreçlerdeki çatlaklar olumsuz deneyimlere neden olabilir. Sistem içindeki açıklar düzeltilmediğinde ne sağlık hizmeti verenler ne de sağlık hizmeti alanlar mutlu olmaz.

Hastayı sadece bir birey olarak değil toplumun bir parçası olarak ele almak gerekir. Sadece hastaların değil sağlık hizmeti verenlerin sorunları için de çözüm aranmalıdır. Bu durum bir bütün olarak ele alınmalıdır.

Çağdaş sağlık hizmetlerinde kişinin yaşamı bir bütün şekilde ele alınır. Hastalığın oluştuğu dönem öncesi ve sonrası birlikte değerlendirilir. Hastalar ve sağlık sunucuları da bir bütün olarak görülmelidir. Bu iki unsur birbirinden ayrı düşünülmemelidir.

Hasta iyileştirme sürecinde bireyin sağlığına kavuşması için tedavi edici hizmetler uygulanmaktadır. Bunlar kendi içinde üç aşamaya ayrılır: Birinci basamak başvuru ve ayakta muayene aşaması, ikinci basamak yataklı tedavi uygulamaları ve son olarak da üçüncü basamak olan uzmanlaşmış seviyede yüksek teknolojiyle yapılan tedavilerdir. Tedavi hizmetlerinin içinde rehabilitasyon hizmetleri de vardır. Bunlar, tıbbi ve sosyal rehabilitasyon olmak üzere ikiye ayrılır. Ülkemizde uygulanmaya çalışılan sistem dört dörtlük olmasa da sistemin gelişmekte olduğu kesindir.

Koruyucu Sağlık Hizmetleri Nedir?

Bireylerin karşılaşabileceği hastalık ve sakatlık durumu ihtimalini en aza indirmeyi sağlayabilen hatta tamamen ortadan kaldırabilen, henüz fark edilmemiş sağlık problemlerinin tespit edilebilmesini ve hastalıklar daha ilerlemeden önlenebilmesini sağlayan sağlık hizmetlerine koruyucu sağlık hizmetleri adı verilir. Koruyucu sağlık hizmetlerinin birçok avantajı vardır. Tedavi süreçlerine göre çok daha ekonomiktir. Diğer tüm tedavi seçenekleri ile kıyaslandığında daha etkilidir. Büyük çaplı organizasyonlara ve büyük yatırımlara ihtiyaç duymaz. Sağlık hizmeti sunucularının yükünü büyük oranda azaltır. Bireylere ve toplumlara sağlıklı yaşam kültürünü aşılar. Uygulaması kolaydır ve az masraflıdır. Küçük ekip ve az ekipmanla büyük bir kitleye hızlı bir şekilde hizmet imkanı sunar.

Ülkemizde verilen sağlık hizmetleri yalnızca hastalık tedavisi üzerine yoğunlaşmaz. Hastalıkların oluşmadan önceki koşullarını da inceleyerek kişilerin hasta olma oranını azaltmayı hedefler. Hastalık oluşturan şartları en başından yok etmek en mantıklı çözümdür. Koruyucu sağlık hizmetleri ülkemizde, aile sağlığı merkezleri, koruyucu hekimlik ve aile hekimliği olmak üzere verimli bir şekilde uygulanmaktadır. Koruyucu sağlık hizmetleri iki alt başlıkta incelenebilir:

  • Çevreye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri
  • Bireye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri

Çevreye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri Nedir?

Çevreye yönelik koruyucu sağlık hizmetlerinde, sağlığı olumsuz etkileyen fiziki, biyolojik ve kimyasal faktörlerin yanında sosyal faktörlerin de yok edilerek hastalıkların oluşmasını engellemek amaçlanır. İçeriğinde, yeterli temiz su tedarik edilmesi, katı veya sıvı atıkların imhası, endüstri sağlığı, konut sağlığı, haşerelerle mücadele ve hava kirliliğiyle mücadele gibi konu başlıkları vardır.

Bireye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri Nedir?

Bireye yönelik koruyucu sağlık hizmetlerinde ise kişileri hastalıklara karşı daha güçlü ve daha dirençli hale getirmeyi amaçlayan uygulamalar yapılır. Erken teşhis ve doğru tedaviyle beraber en az hasarlı ya da hasarsız iyileşme sağlayan uygulamalar bu grup altında ele alınır. İçeriğinde, erken tanı, aşılama, doğru tedavi, ilaç tedavisi, sağlık eğitimi ve beslenme iyileştirmesi gibi konu başlıkları vardır.

Sağlık Hizmetlerinin Geçmişi ve Sağlık Örgütlenmesinin Yapısı

Cumhuriyet öncesi dönemde kurumsal yapıya kavuşan sağlık hizmetleri, gelişerek günümüze kadar gelmiştir. Günümüzde çağdaş yöntemlerle yapılan tedavi hizmetleri yasal mevzuatlar ve kanunlarla güvence altına alınmış olup devlet kurumları ve özel girişimlerle yürütülmektedir.

Ülkemizdeki sağlık örgütlenmesinin yapısına bakıldığında sağlık hizmetlerinin genel olarak kamu hastaneleri ve özel hastaneler tarafından sağlandığı görülür. Bunun dışında aile sağlığı merkezleri ile de ülkemizin her köşesine kamusal sağlık hizmetlerinin taşındığı söylenebilir. Evde sağlık hizmeti veren Sağlık Bakanlığı’na bağlı birimlerle evde bakılan hastalara da hizmet verilebilmektedir. Ayrıca özel şirketler vasıtasıyla evde sağlık hizmetleri sunulabilmektedir. Son dönemde teknolojinin sağladığı kolaylık sayesinde uzaktan muayene ve tedavi de mümkündür. Bu sistem Bakanlığın oluşturduğu yeni yönetmeliklerle düzenlenmektedir.

Hasta Hakları Nelerdir? Bilmek Neden Önemlidir?

Hasta hakları tüm dünyada önem verilen konulardan bir tanesidir. Temel insan hakları çatısı altında değerlendirilir. Başta Türkiye Cumhuriyeti Anayasası olmak üzere, kanunlar, yönetmelikler ve milletlerarası hukuki metinlerle korunur. Hem kendimizin hem de çevremizin emniyeti için her vatandaşın bu konuda yeterli bilgiye sahip olması gerekir. Her birey haklarını hasta olmadan önce öğrenmeli, karşısındakinin hakkına ve hukukuna riayet etmelidir.

Yaşanabilecek hak ihlalleri ile mücadele etmek hastalandıktan sonra çok daha zor hale gelir. Çözüm bulabilmek için daha fazla enerji sarf etmek gerekebilir. Bir yandan tedaviyle uğraşırken diğer yandan yaşanan haksızlıkların peşine düşmek maddi ve manevi olarak yıpratıcı olabilir. Hasta haklarını bilmek çift taraflı fayda sağlar. Sağlık hizmeti veren kişilerden nelerin talep edilebileceğini ve talep edilemeyeceğini bilmek tedavi sürecini kolaylaştırır. Ayrıca diğer hastaların haklarına saygı duymayı da sağlar.

Sağlık sistemi ve hasta haklarıyla ilgili yönetmelikler değişen ihtiyaçlara uygun şekilde güncellenmelidir. Şu an yürürlükte olan “Hasta Hakları Yönetmeliği” son dönemde dünyada yaşanan pandemi ve teknolojik gelişmeler ışığında yenilenmelidir. Hasta hakları denildiğinde sadece hastalar değil sağlık hizmeti verenler de akla gelmelidir. Bu tip yönetmelikler sistem içinde yer alan bütün tarafların haklarını gözeterek güncellenmelidir. Aksi halde daha büyük sorunlar ve çıkmazlar oluşabilir.

Günümüzde hastanelerin bazı bölümlerinde ücretsiz tedavi mümkündür. Ancak bir taraftan ilgisizlik, diğer yandan da yetkili makamlarca yapılan yetersiz bilgilendirme sebebiyle insanlar bu yeniliklerden bihaber kalmaktadır. Birçok sağlık kuruluşunda ücretsiz yaptırılabilecek tedaviler için hala yüklü ödemeler yapmak zorunda kalan vatandaşlar vardır. Bu durum, değişen yönetmeliklerin yeteri kadar duyurulmadığından ve takip edilmediğinden kaynaklanmaktadır. Örneğin, trafik kazalarından, hamileliğe, acil müdahalelerden, tüp bebek işlemlerine kadar devlet tarafından tanınmış haklar mevcuttur ancak toplumun büyük bir kesimi tarafından bunlar bilinmemektedir.

Hastaların Haklarını Bilinmesi Sağlık Sistemini Rahatlatır Mı?

Sadece hasta haklarında değil diğer tüm konularda da insanlar haklarını yeteri kadar bilmemektedir. Özellikle hasta haklarını tam olarak bilen kişi sayısı neredeyse yok denecek kadar azdır. Vatandaşların haklarını bilerek sağlık hizmeti alıyor olması sistemin daha rahat işlemesini sağlayacaktır. Hasta haklarından bazıları şunlardır:

  • Hizmetten genel olarak faydalanma
  • Bilgilendirme ve bilgi isteme
  • Tedavinin detaylarını ve maliyetini öğrenme
  • Alternatif tedavi yöntemleri hakkında bilgi alma
  • Hakkındaki tıbbi gerçekleri öğrenme
  • Sağlık kuruluşunu ve personelini seçme ve değiştirme
  • Hasta mahremiyeti ve rızası
  • Güvenli ortamda sağlık hizmeti alma
  • Tedavi sürecinde var olan risklerin durumunu öğrenme
  • Dini vecibelerini yerine getirebilme
  • Saygı görme ve rahatlık
  • Ziyaretçi ve refakatçi bulundurma
  • Şikayet ve dava hakkı

Haklar kadar sorumluluklar da önemlidir. Hastaların sorumlulukları hasta hakları kapsamında değerlendirilir. Bunlar:

  • Başvurduğu sağlık kurum ve kuruluşunun kural ve uygulamalarına uygun davranma ve katılımcı bir yaklaşımla teşhis ve tedavi ekibinin bir parçası olduğu bilinciyle hareket etme
  • Yakınmalarını, daha önce geçirdiği hastalıkları, gördüğü tedavileri ve tıbbi müdahaleleri, eğer varsa halen kullandığı ilaçları ve sağlığıyla ilgili bilgileri mümkün olduğunca eksiksiz ve doğru olarak verme
  • Hekim tarafından belirlenen sürede kontrole gelme ve tedavinin gidişatı hakkında geri bildirimde bulunma
  • Randevu tarih ve saatine uyma ve değişiklikleri ilgili yerlere bildirme
  • İlgili mevzuata göre öncelik tanınan hastalarla, diğer hastaların ve personelin haklarına saygı gösterme
  • Personele sözlü ve fiziki saldırıya yönelik davranışlarda bulunmama
  • Haklarının ihlal edildiğini düşündüğünde veya sorun yaşadığında hasta iletişim birimine başvurma

Haklarını ve sorumluluklarını bilen hastalar tedavi sürecinden maksimum verim elde edebilir. Ayrıca sistemin akışını engellemeden kendisini ve diğer kişileri yormadan sağlık hizmetlerinden faydalanabilir. Sağlık hizmetleriyle ilgili şikayet, teşekkür, sorun çözme, görüş ve öneri türündeki başvurular Hasta Başvuru Bildirim Sistemi’ne (HBBS) üye olarak doğrudan Sağlık Bakanlığı’na yapılabilir.